Dysleksja - wczesne rozpoznawanie i profilaktyka
Rozwój umiejętności czytania i pisania poprzedza mowa dźwiękowa. Wszelkie nieprawidłowości w rozwoju mowy mogą mieć swoje odbicie w postaci trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania. Poniżej przedstawiam listę objawów/właściwości rozwoju mowy, które mogą przekładać się na trudności o charakterze dyslektycznym:
- Osłabienie rozumienia informacji opisowych oraz poleceń słownych kierowanych do dziecka, zwłaszcza, gdy ich konstrukcja gramatyczna jest złożona.
- Uboższy zasób słownictwa, zwłaszcza w zakresie pojęć ogólnych, abstrakcyjnych określających stosunki czasowe i przestrzenne. Może się on objawiać w trudnościach w doborze właściwego słowa, trudnościach w podaniu znaczenia prezentowanego pojęcia. Cechą wypowiedzi dzieci jest monotonia słownikowa tzn. częste powtarzanie identycznych słów – czasowników, rzeczowników, przymiotników, nadmiar przysłówków, zaimków nieokreślonych i spójników, ograniczona liczba wyrażeń przyimkowych (opuszczanie przyimków, zastępowanie przyimków złożonych przyimkami prostymi, częściej używanymi; użycie niewłaściwej formy wyrażenia przyimkowego).
- Osłabienie umiejętności prowadzenia dialogu – zarówno z dorosłymi, jak i z rówieśnikami. Przejawia się to problemami z udzieleniem właściwej odpowiedzi na pytanie, zbudowaniu wypowiedzi na żądanie (na dany temat i w danym momencie). Występuje tendencja do przewagi wypowiadania się spontanicznego, ale jednocześnie trudność z inicjowaniem i podtrzymaniem konwersacji, trudności z zadawaniem pytań. Słaba aktywność werbalna.
- Trudności w budowaniu wypowiedzi o charakterze narracyjnym – przejawiają się one w nieprawidłowym przypominaniu kolejności zdarzeń, niekończeniu podjętych tematów lub zdań, mniejszą objętością wypowiedzi.
- Błędne użycie reguł gramatycznych, stosowanie w przewadze zdań pojedynczych i współrzędnie złożonych, błędne użycie reguł deklinacyjnych i koniugacyjnych, problemy z tworzeniem liczby mnogiej, stosowaniem zaimków i przyimków.
- Trudności z zapamiętywaniem tekstów wierszyków i piosenek, trudności z powtarzaniem sekwencji wyrazów, krótkich i długich zdań.
- Wady wymowy związane z zaburzeniami słuchu fonemowego lub z zaburzeniami kinestezji artykulacyjnej (mowa bezdźwięczna lub jej elementy, mylenie głosek „trzech szeregów” s:sz:ś; mylenie głosek s:c, sz:cz, ś:ć; r:l), zniekształcanie budowy wyrazów, kłopoty w wymawianiu trudnych artykulacyjnie słów.
- Trudności z różnicowaniem głosek podobnych (zaburzenia słuchu fonemowego) oraz z wydzielaniem z wyrazów sylab i głosek i ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy sylabowej i głoskowej).
Profilaktyka dysleksji to między innymi trening umiejętności językowych takich jak:
Doskonalenie umiejętności fonologicznych:
- kształcenie wrażliwości słuchowej (lokalizowanie źródła dźwięków, rozpoznawanie dźwięków z otoczenia, rozpoznawanie cech dźwięków np.: długi – krótki, wyklaskiwanie rytmu itp.
- różnicowanie i manipulowanie większymi jednostkami językowymi - zdanie, wyraz, sylaba (porównywanie długości zdań, porównywanie długości słów, tworzenie rymów, dobieranie słów na zasadzie podobieństwa pierwszej, ostatniej sylaby, wysłuchiwanie określonych sylab w nazwach obrazków, określanie położenia sylaby, ćwiczenia syntezy i analizy sylabowej – z wyklaskiwaniem),
- różnicowanie i manipulowanie głoskami. Ćwiczenia syntezy i analizy głoskowej powinny być poprzedzone ćwiczeniami różnicowania dźwięków mowy (takie same, czy różne głoski wymawiam np.: s – sz; sylaby np. za – ża; wyrazy np. kasa – kasza, zabawa w poszukiwanie określonych głosek w wyrazach, itp.). W przypadku napotykania dużych trudności z nabywaniem umiejętności analizy i syntezy głoskowej należy cofnąć się do różnicowania i manipulowania większymi jednostkami języka.
Wzbogacanie słownika - poznawanie nowych pojęć i ich znaczeń przy okazji np. lektury, tworzenie definicji, odgadywanie pojęcia na podstawie definicji, zagadki słowne, tworzenie klas wyrazów (np. meble, pojazdy, pokarmy itp.), określanie podobieństw i różnic między przedmiotami, wzbogacanie mowy wyrazami wyrażającymi stosunki między przedmiotami, cechami, czynnościami itp.
Doskonalenie mowy – mówienia i rozumienia:
- rozwijanie interakcji językowej z rówieśnikami przez zabawy w role,
- rozwijanie umiejętności narracyjnych (odtwarzanie lub wymyślanie historyjek, wymyślanie zakończeń bajek i historyjek, tworzenie opowiadania na podstawie ilustracji i odwrotnie, wychwytywanie związków przyczynowo-skutkowych),
- wykorzystywanie naturalnej konwersacji do dyskutowania o teraźniejszych, przeszłych lub przyszłych zdarzeniach dotyczących dzieci, nauki zadawania pytań i odpowiadania całym zdaniem,
- doskonalenie rozumienia wypowiedzi poprzez zabawy wymagające wykonywania coraz trudniejszych, czasem zabawnych poleceń dorosłych i rówieśników,
- doskonalenie pamięciowych mechanizmów mowy (nauka nazw dni tygodnia, pór roku, nauka wierszyków, piosenek, rymowanek, przysłów.
Doskonalenie formy gramatycznej wypowiedzi:
- dbałość o prawidłową artykulację i wymowę zgodną z normami polskiej ortofonii (wspieranie terapii logopedycznej poprzez egzekwowanie prawidłowej wymowy),
- wdrażanie do stosowania prawidłowych form fleksyjnych różnych części mowy (tak organizujemy grę, zabawę, by dziecko zmuszone było do użycia różnych form koniugacyjnych i deklinacyjnych różnych części mowy),
- wdrażanie do stosowania prawidłowych konstrukcji składniowych: (poprawianie błędnie wypowiadanych zdań, uzupełnianie niekompletnych zdań, rozwijanie zdań, kończenie zdań w oparciu o przeczytany tekst, itp.).
Opracowanie: mgr Anna Pawler